Kitabeler içerikleri ile sıhhatli bilgiler verdiklerinden kullanılması ve bilinmesi gereken önemli kaynaklardandır. Çeşme kitabesi de bu şekildedir. Bu yazımızda Sultan Birinci Mahmut Çeşmesi Kitabesi üzerinde duracağız.
Öncelikle kitabeler hakkında kısaca bilgiler verelim. Tarihinin güvenilir vesikaları olan kitabeler, o devrin siyasi, iktisadi, ilmi, fikri ve kültürel hayatı hakkında bilgiler verirler. Aynı zamanda taşıdıkları bilgi ve malzeme yönüyle değil hat sanatı bakımından da önemlidirler. Hem yapının inşa banisi (yapan), zamanını, tamirini, yani kimliğini sunan kitabeler bu noktada önemli yazı levhalarıdır.
Kitabeler kazılmış yazı, yazıtlar, mezar taşı yazısı anlamına gelir. Genellikle eserlerin kolaylıkla görülebilen bir yerine konulur. O eseri tanıtmak ya da bilgilendirilmek için, kabartılarak ya da oyularak yazılırdı. Çeşme kitabesi genellikle manzum metinler içerir, camilerde ayet ve sureler varken mezar taşları üzerinde ise dua ağırlıklı olarak işlenmiştir. Genellikle görsel yazı sanatı ön plandadır.
Sultan Birinci Mahmut Çeşmesi Kitabesi
Bu çeşme Boğaz içinde Kandilli camisinin hemen yanından geçen yolun üst kısmında Kandilli İskele caddesi üzerinde bulunur. Ön cephesinin yüzü mermerle kaplanmıştır. Çeşmenin üst ve yan duvarları ise çimento ile sıvanmıştır. Çeşmenin kemeri kavisçiklerler ile şekillendirilmiş olup kemerinin üst kısmına sülüs hat ile iki satır yazılmış bir kitabesi bulunmaktadır.
Bu çeşme kitabesi Sultan Dördüncü Murat zamanında burada bulunan saray yenilendiği esnada buradaki hamam ile beraber bu çeşme de yenilenmiş ve bu yere Nevi abad kasrı denilmiştir. Bu kasır Sultan Dördüncü Murat tarafından Kandilli ‘de 1632 – 33 tarihinde yaptırılmıştır. Sultan Birinci Mahmut’un hayır eserlerinden birisidir. Çeşme üzerinde yazılı olan tarih ise tanınmış şair Nimet Efendi’ye aittir. Çeşme kitebesi ve yazanlar şu şekildedir.
- Hazreti Sultan Mahmudül şiyem asar ile
- Eyledi Kandilli bağçe caygahın pür Ziya
- Nimeta sükkanını irvaya ziba tarhla
- Yaptı dilkeş çeşme icra eyledi abı safa
- 1165
Kitabenin günümüz Türkçesi ile anlamı şu şekildedir. Güzel iyi huylu Sultan Mahmud hz. bu eseriyle kandilli bahçesi mevkiini (yerini) tam bir ışığa boğdu, Ey nimet sakinlerini su ile doldurdu ve güzel tarih ile, Yaptı kalpleri rahatlatan cazibeli çeşmeyi temiz suyuyla akıttı, tarih 1751
