Zübeyr Bin Avvam Hayatı Kısaca

Zübeyr Bin Avvam hazretleri cennetle müjdelenen on sahabeden birisi olup Hz. Peygamber’e ilk iman edenlerdendir. Hz. Peygamberin (s.a.v) “Her peygamberin bir havarisi (yardımcısı) vardır, benim de havarim Zübeyr’dir.” demesi onun faziletini göstermektedir.

Zübeyr Bin Avvam hazretleri İslam dinine ilk gönül verenlerden olup Hz. Peygamberin yakın dava arkadaşlarından birisi olmuştur. O iri yapılı, esmer, uzun boylu, cesur ve kahraman birisiydi.

Zübeyr Bin Avvam Kimdir

Hicri 595 tarihinde Mekke’de dünyaya gelmiştir. Annesi Peygamberimizin halası olan Hz. Safiyye olup Babası Avvam ise Hz. Hatice annemizin kardeşidir. Soyu ise Peygamberimizin dedelerinden Kusay’da birleşir.

Zübeyr Bin Avvam Ne zaman Müslüman Oldu

Bu mübarek sahabe hayatında hiç zaman putlara tapmamıştı. Cahiliye inançlarına da inanmamıştı. İslâm dininin tebliğinin başladığı ilk zamanlarında henüz 16 yaşında iken bir rivayette beş diğer rivayette yedinci Müslüman olarak İslâmiyet’i kabul etmiştir. Onun hidayetine ise Hz. Ebu Bekir vesile olmuştur.

Onun Müslüman olduğunu duyan Amcası Nevfel b. Huveylid şiddetle karşı çıktı. Şayet İslâm’dan dönmez ise ona şiddet uygulayacağına dair yemin etti. Zübeyr Bin Avvam bütün baskılara ve şiddete rağmen inancından dönmedi. Oğluna işkence haberlerini alan annesi Safiyye hemen onun yanına giderek kurtardı.

Zübeyr Bin Avvam iyi bir savaşçı olmak için ok atma, kılıç kullanma ve ata binme gibi eğitimler aldı. Mekke’de Allah adına ilk kılıç çeken kişidir. Evinde iken dışarıdan bazı gürültüleri duydu. Dışarı çıkıp baktığında Hz. Peygamber’in müşriklerce öldürüldüğü dedikodusu vardı.

Hemen büyük bir kahramanlık ve cesaret göstererek kılıcını kuşanarak fırlamıştı. Hızla giderken yolda Allah resulünü gördü. Hz. Peygamber telaşının nedenini sorunca durumu anlattı. Peygamber de onu teskin ederek dua etti.

Mekke’de müşriklerin işkenceleri ve eziyetleri artınca Habeşistan’a hicret için Hz. Peygamber izin vermişti. Habeşistan’a hicret eden ilk kafile içinde Zübeyr Bin Avvam’da vardı. Hicret sonrasında müşriklerin iman ettiği eziyetlerin bittiği haberi yayıldı. Bunun üzerine Mekke’ye geri döndü ancak haberin yalan olduğunu görmüştü. Baskıların eziyetlerin devam etmesi neticesinde ikinci kez Habeşistan’a gitmiştir.

Zübeyr Bin Avvam Eşi Kimdir?

Mekke’ye hicret edilmeden kısa bir süre önce ise dönmüştür. Hz. Ebubekir’in kızı Esma ile evlenmiştir. Bu evlilikten sekiz çocuğu olmuştur. Ümmü Halid ve Ümmü Külsûm bint Ukbe ise diğer eşleridir. Ticaret ile uğraştığından Şam tarafına ticaret gitmişti. Dönerken Medine’ye yaklaştığında hicret eden Hz. Peygamber (sav) ve Ebu Bekir’i gördü. Onlara hediyeler verdi.

Hemen Mekke’ye döndü. Kalan işlerini hal ettikten sonra o da hızlıca Medine’ye onların yanına gitti. Medine’ye hicreti sonrasında Hz. Peygamber Ensar’dan Seleme b. Selame b. Vakş yada Ka‘b b. Malikle kardeş ilan etmiştir.

Medine’ye hicret ettiğinde atından başka bir mal varlığı yoktu. Peygamberimiz ona bir arazi tahsis etti. O da bir taraftan arazi işleriyle ilgilendi bir taraftan da kasaplık yaptı.

Hz. Zübeyr’e Benzeyen Melekler

Hz. Zübeyr Bin Avvam her zaman Hz. Peygambere (sav) yakın bir şekilde yaşamıştır. Onunla birlikte bütün savaşlara katıldı. Meşhur Bedir savaşındaki üç süvariden birisidir. Bu savaşta Müslümanlara yardım için gönderilen Hz. Cebrail ile diğer meleklerin başlarında Hz. Zübey’in sarığına benzeyen sarıklar görülmüştür.

Uhud savaşında cephenin en ön safına görev yapmıştı. Müşriklerin sancaktarı olan Talha b. Ebû Talha meydan okumuş ve öldürülmüştü. İntikamını almak için gelen Kilâb b. Talha’yı ise Hz. Zübeyr öldürmüştür. Savaşın sonlarında Müslüman ordusu geri çekilirken Hz. Peygamber’e saldıran müşriklere karşı onu koruyanlardan birisi de Hz. Zübeyr olmuştur.

Hz. Peygamberin Havarisi

Hendek savaşı başladığında müşriklerin güçlü savaşçılarından olan Nevfel b. Abdullah el-Mahzumi meydan okumuştu. Buna mukabil ilk başlarda karşısına kimse çıkmadı. Sonra  Zübeyr bin Avvam karşısına çıkarak onu öldürdü.

Savaş esnasında Beni Kurayza Yahudilerinin ihanet ettiği haberi geldi. Hz. Peygamber (sav) bu haberi teyit etmek istedi. Kim araştırır dediğinde herkesten önce Hz. Zübeyr bu göreve talip oldu. Araştırarak geri geldiğinde Hz. Peygamber onun için “Her peygamberin bir havarisi vardır. Benim havarim de Zübeyr’dir” demiştir.

Hudeybiye Antlaşması’nda bulunmuş ve Hayber Savaşı’nda büyük kahramanlıklar göstermiştir. Hayber’de Hz. Ali ünlü ve yenilmez savaşçısı denilen Mehrab’ı Zülfikar kılıcıyla öldürmüştü. İntikam için gelen oğlu Yasir de hiç de ondan aşağı değildi.  

Bunun üzerine Hz. Ali ise onun da karşısına çıkmak istedi. Ama Hz. Zübeyr “Ey Ali! Bunu bana bırak” diyerek ortaya çıkmıştı. Bunu gören Annesi Safiyye Hz. Peygambere (asm) yaşlı gözlerle “Yoksa Zübeyr şehit mi olacak?” dedi.

Hz. Peygamber (sav) ona “Halacığım! Allah’ın izniyle o galip olacaktır. İnşallah Yasir’i yere serecektir.” dedi. İşte bu kahraman sahabe Peygamberimizi mahcup etmeyerek Yasir’i yere sermeyi başarmıştır. Akabinde Peygamberimiz orduya hitaben: “Sevininiz! Hayber’in fethi artık kolaylaşmıştır.” dedi.

Mekke’nin fethi için hareket eden ordunun sancaktarlarından birisi de Hz. Zübeyr olmuştu. Huneyn, Taif ve Tebük seferlerine de katılmıştır. Ayrıca veda haccına da katılmıştır. İlk halife seçiminde Hz. Ali’yi desteklese de ekser çoğunluğun Hz. Ebu Bekir’e yönelmesi üzerine ona biat etmiştir.

Cennetle Müjdelenen Sahabe

Hazreti Ali Allah Resulünün şu şekilde dediğini kulağımla işittim “Talha ve Zübeyr benim Cennet’te komşularımdır.” Bu hadis’e onlar daha dünyada iken mazhar olmuşlar ve büyük kahramanlık sergilemiş sahabelerdendirler.

Halifeler Devrinde Zübeyr Bin Avvam

Hz. Ebu Bekir halifeliği döneminde dinden dönen ve Medine yakınlarına kadar gelen  mürtetlere karşı mücadele etmiştir. Henüz 13 yaşındaki oğlu Abdullah’ı da yanına alarak Yermük Savaşı’na katılarak büyük kahramanlıklar göstermiştir.

İslam ordusunun bozguna uğradığını görünce “Allahüekber” diyerek bağırmıştır. Sonra tek başına kılıcını bir sağa bir sola sallayarak büyük Bizans ordusunun saflarını yararak ordunun ortasına kadar giderek geri dönmüştür. Bununla birlikte ciddi yaralar da almıştı. Daha sonra iyileşse bile bedenindeki bu yaralar çukur şeklinde kalmıştır.

Hz. Ömer zamanında ona en yakın kişilerden oldu. Adeta halifenin danışmanlığını yaptı. İsteklerini halifeye bildirmekte çekinen kişilere yardımcı oldu. Hz. Ömer’e halka karşı daha yumuşak davranması için tavsiyelerde bulundu.

Mısır’ın fethedilmesiyle görevlendirilen Amr b. As Hz. Ömer’den yardım istedi. Bunun üzerine ona yaklaşık 5000 kişilik bir ordu gönderdi. Ordunun başına ise yiğitlikte bin atlıya bedel dediği Zübeyr b. Avvâm’ı vazifelendirdi.

Halife Hz. Osman zamanında başta Taberistan’ın fethi olmak üzere çeşitli savaşlara katıldı. Lakin bu dönemde daha çok ticaret ve ziraatla meşgul olmuştur.

Hz. Zübeyr bu seferde Babilon ve İskenderiye’nin fethinde önemli işler yaptı. Yani yedi ay kuşatıldığı halde alınamayan Babilon şehrine gizlice girmiş ve kale kapısını açmıştır. Böylece Müslümanların şehre girmesini sağlamıştır. Hz. Ömer’in vefat ederken halife olabileceğini ifade ettiği altı kişiden birisidir.

HZ. Osman zamanında fitne hareketleri başlayınca bazı art niyetli kişiler onun dilinden Hz. Osman’a karşı olduğu şeklinde mektuplar uydurdu. Ancak Hz. Zübeyr kesinlikle bu mektuplarla ilgisi olmadığını beyan etti. İsyancılar Hz. Osman’ın evi kuşatıldığı zamanda oğullarını halifeyi korumakla görevlendirdi.

Hz. Osman şehit edilince daha sonra Hz. Ali’ye biat etmiştir. Halifeden Hz. Osman’ı şehit edenlerin yakalanarak cezalandırmasını istedi. Hem şehirlerin valilerini hızlıca değiştirmesini talep etti. Ancak tavsiyelerine uyulmadığı ve isyancıların hala Medine’yi terk etmemesi üzerine izin almış ve Talha b. Ubeydullah ile birlikte umreye gitmiştir.

Cemel Vakası

Fitne hareketlerinin devamı ve Hz. Osman’ı şehit edenlerin yakalanamaması üzerine Hz. Zübeyr ve Hz. Talha Mekke’de Hz. Aişe ile buluştular. Görüşmede Medine’nin asilerden kurtarılması ve Hz. Osman’ın katillerinin cezalandırılması için bir ordu kurulması ve Basra’ya doğru harekete geçilmesine karar verdiler.

Bu kararları haber alan Hz. Ali ise Medine’den Basra’ya doğru yola çıktı. Basra yakınlarında karşılaştılar. Karşılıklı görüşmeler yapıldı hatta barış aşamasına dahi geldiler. Ancak Hz. Ali’nin ordusunda olan ve fitne hareketleri içinde olan bazı asiler ani bir hareketle karşı tarafa baskın yapması üzerine bir anda savaş çıktı.

Cemel Vakası olarak tarihe geçen bu savaşın hararetli bir anında Hz. Ali ve Zübeyr bin Avvam ile karşı karşıya gelince aralarında şöyle bir konuşma geçti. Hz. Ali “Zübeyr hatırlar mısın seninle beraber bir gün Allah Resulü (sav) ile birlikte Medine’de bir bahçede idik. Ben sizin yanınıza doğru gelince tebessüm ettiniz.

Hz. Peygamber (sav) sana “Ey Zübeyr! Ali’yi seviyor musun? dedi. Sen de “Evet Ya Resulallah! çok seviyorum.” demiştin. Ondan sonra Efendimiz (sav) sana şöyle dedi “Unutma ki bir zaman Ali ile sen karşı karşıya geldiğinizde o gün sen haksız, Ali ise haklı olacaktır.” (İbni kesir)

Bu hadiseyi unutan Hz. Zübeyr Bin Avvam bir anda neye uğradığını şaşırdı. Elindeki kılıcı yere düşürdü. Gözyaşlarıyla Hz. Ali’ye (ra) bakarak “Ey Ali! Bundan sonra bana dünyaları verseler, ben sana karşı asla savaşamam.” diyebildi.

Zübeyr Bin Avvam Nasıl Öldü

Bu konuşmalardan sonra Hazreti Zübeyr hemen Medine’ye dönmek için savaş alanından ayrıldı. Onu ayrıldığını gören Beni Temimli Umeyr (Amr) b. Cürmüz arkadaşıyla beraber onun peşine düştü. Vadissiba ismi verilen yerde ona yetiştiler. O mübarek sahabe savunmasız namaz kıldığı esnada 64 yaşında iken onu şehit ettiler. Bununla da yetinmeyerek onun kılıcı ve elbiselerini alarak güya halifeden övgü almak için savaş alanına geri geldiler.

İbn Cürmüz Hz. Zübeyr’e ait elbiseleri ve kılıcı Hz. Ali’ye verdi. Hz. Ali neye uğradığını şaşırdı ve bu zalim adama “Vallahi! Ben Hz. Peygamberden (sav) işittim ki Safiyye’nin oğlunu öldürene cehennemi müjdele!” Sen İslam’ın kılıçlarından bir kılıcı öldürdün. Sen ne kötü bir şey yaptın dedi.

Zübeyr Bin Avvam Kabri Nerede

Hz. Ali efendimizin Hazreti Zübeyr ile iyi ilişkilerine ve söylediklerine rağmen maalesef Şia, Hz. Zübeyr’in tövbesinin kabul olmadığı, amellerinin boşa gittiği hatta imansız öldüğünü iddia ederek ona karşı düşmanca bir tavır izlemiştir.

Bu mübarek sahabenin kabri Irak’ın Zübeyr şehrinde Zübeyr bin Avvam için inşa edilen bir cami ve türbe bulunmaktadır. Yakın tarihte ortaya çıkan Şii-Sünni çekişmeleri içinde bu türbe Şiiler tarafından tahrip edilmiş ancak daha sonra tamir edilmiştir.

Çeşitli zamanlarda Peygamberimizin duasını almış olan bu mübarek sahabe aynı zamanda vahiy katipliği de yapmıştır. Peygamberimizden on sekiz hadis nakletmişti. Halbuki uzun süre onunla beraber olduğun halde neden bu kadar az rivayet diyenlere “Peygamberimizin söylemediği bir sözü onunmuş gibi söyleyenin cehenneme gideceğini söylediği hadisi kendisinden duydum. Hadisleri aynı şekilde nakledememekten korktum” demiştir.

İstanbul Topkapı Sarayı Müzesinde Mukaddes Emanetlerin olduğu yerde Zübeyr b. Avvam’a ait olduğu rivayet edilen bir kılıç vardır. Yüce Allah bu mübarek kahraman sahabeden hem tüm sahabelerden razı olsun. Onlara rahmet eylesin ve bizleri şefaatlerine nail eylesin. Amin.