Şeriye Sicili Defteri Nedir?

Şeriye sicili defteri Osmanlı devletinde mahkemelerde verilen kararların, tutulan kayıtların ve merkezden gelen emirlerin tutulduğu defterdir. Bu yazımızda bu defterler hakkında derlediğimiz bilgileri kısaca yazacağız. Aynı zamanda bir belge örneğini hem yazılı hem de videolu açıklamalı olarak sizlere sunacağız.

Selçuklu Devletinin yıkılmasının akabinde Osmanlı Anadolu’da kısa zamanda büyük bir devlet olmuştur. Osmanlı’nın kurucusu Osman Bey ilk iş olarak adalet işlerine öenem vermiştir. Fethettiği şehirlere kadılar tayin etmiş ve Şeriye Sicili Defteri o zamandan tutulmaya başlanmıştır. Böylelikle Osmanlı Devleti’nin adliye teşkilatı daha devletin kuruluşundan başlayarak gelişme göstermiş ve 16. yüzyılda mükemmel bir hale gelmiştir.

Şeriye Sicili Hakkında Bilgiler

Şeriye sicili defterine aynı zamanda kadı defteri, mahkemeyi şeriye sicilleri, sicillat-ı şeriye veya sicillat isimleri de verilmiştir. Bu defterlerde Osmanlı’da her tabakadan insanlar arasındaki ilşkiler bulunmaktaydı. Yani hukuki ilişkilere ait kayıtlar ile beraber aile hayatı, toplumun ekonomi ve sosyal dokusu, eğitimi ve kültür açısından en önemli kaynak konumundadır.

Zira Osmanlı’da kadılar hukuki ihtilaflara bakan bir hakimdir. Bununla beraber merkezi idarenin görevlileri hükmündedirler. Bu nedenle idari, mali, milli, askeri gibi konularda da çeşitli vazifeler de veriyordu. Bu vazifelere bağlı olarak da şeriye sicili defterlerinde türlü zabıtlarıyla görmek mümkündü.

Bu defterler 16. yüzyılın sonlarına kadar Arapça ve Türkçe olarak iki dilde yazılmıştır. Bu tarihten sonra ise sadece Türkçe ile yazılmıştır. Tayin edilen bir kadı ilk olarak kendi adına yeni bir sicil başlatırdı.

O kadının görevden ayrılmasından sonra o güne kadar tutulan kayıtlar bir defter haline getirilirdi. Bazı kadılar ise önceki kadının bıraktığı yere ismini ve tayin beratının örneğini yazar ve o deftere devam ederdi.

Şeriye sicili defteri genelde kadının cübbesinin cebine girecek boyutta küçük, dar ve uzundur. Sayfa sayısı ise 10 ile 300 arasında değişmektedir. Ortalama 100 sayfa civarında olup ve 400 civarında kayıt yapılmaktaydı. Defterler bulundukları mahkemelerde muhafaza edilirdi.

Şeriyye sicillerinin en eski örneklerine Bursa’da rastlanmaktadır.  Bu defter 1455 tarihli defterdir. Tarihler 1894 zamanına gelince 2. Abdülhamid “Şeriyye Sicilleri Arşivi” oluşturmuştur. Lakin bu arşivde yalnız İstanbul ve çevresindeki mahkemelere ait siciller ancak toplanabilmişti.

Osmanlı’nın yıkılmasıyla beraber yerel merkezlerde bulunan tüm siciller maalesef bodrum katlara indirilmiştir. 3 Kasım 1941 senesinde ise kalan defterler müze ve kütüphanelere devredilmiştir.

Şu an Türkiye’deki defterlerin sayısı tahmini olarak 18.000 civarındadır. 2005 tarihinde alınan bir karar ile bu defterler Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı içinde muhafaza altına alınmıştır. Ortadoğu ve Balkanlarda bulunan ise 8.000 civarında Osmanlı şeriyye sicilinin bulunduğu tahmin edilmektedir.

Şeriye Sicili Örneği

Günümüz Türkçesi ile okunuşu; Sebebi tahriri kitabı sıhhatlısa budur ki;

Dahi sureti beratı şerifde masturu isim olup hassa-i dua guylarından el hac muhammed meclis-i şer-i şerife gelip takriri kelam eyledi ki berat-ı şerifle

Mutasarrıf olduğu yirmi beş akçe ulufemden sene semenin bin elf (1008)muharemül haramının gurresinden seneyi mezbure cemaziyel ulasının gayetine değin

Müstehak olduğum beş aylık vazifem yediyüz elli akçe olur ki te’kidül asıl nısfı üç yüz yetmiş beş akçe olur meblağı merkumu bilfiil

Vidin nazırı olan iftiharül ümarayı kiram mehdi bey tahvilinden mukatatı mezbure mahsulunden mir-i müşarun ileyh yedinden

Bi kusur olup alıp kabz eyledim deyü ikrar ve itiraz eyledikte badet tasdik hazihil vesika zahrı suret beratı şerif sebt olundu ki hini muhasabede

İbraz edip dinine mahsup ettirüb tahriran fi evasıt-ı şehri cemaziyel ula sene aşar ve elf min hicvreti nebeviye alehhi efdaluttahiye şuhudul hay

Fahrul ayan                     Ali Hoca      Ali Çelebi   Mustafa Çelebi   Cibril   

sipah ağa elmütevelli    El imam       El Katip       El emin               El muhzır

Ve gayruhum minel hazirin

Osmanlıca rika arşiv belgeleri hakkında yazdığımız makaleye linke tıklayarak ulaşabilirsiniz. Allah’a emanet olunuz. Vesselam.