Bu yazımızda Rika hattı arşiv belgeleri konusunu işleyeceğiz. Bununla beraber Rika hattı hakkında bilgiler ile rika hattı örnekleri vereceğiz.
Rika hat nesih hat yazısının yuvarlak, den dansız ve kıvrak bir çeşidine verilen addır. Tevki hattı kurallarına bağlı olmakla beraber nesih gibi küçük yazılan ve lugatta “küçük kâğıt, deri parçası ve mektup” manasına gelmektedir.
Osmanlı devletinde resmi kurumlarda ve özel yazışmalarda kullanılmıştır. Aynı zamanda rika hat günlük yazışmalarda, mektuplarda, dualarda, icazetnamelerde ve vakıf işlerinde kullanılmıştır. Son dönemde yayınlanan bazı basılı eserlerde de Rika yazısı kullanıldığı olmuştur.
Osmanlıca Rika Hattı
Türk tarihi açısından Osmanlı Türkçesi önemli bir yere sahiptir. Şayet bir insan tarihe gönül vermiş ise muhakkak Osmanlı Türkçesi’ne yolu düşer. Osmanlı Devleti yazışma alfabesi olarak Arapça harflerini başka bir ifade ile kuran harflerini kullanmıştır. Ecdadımızın bu tercihinin çeşitli kültürel ve teknik sebepleri olabilir. Lakin asıl nedeni bize göre Kuran harfleri olmasındandır.
Osmanlıca Arap harfleri ile yazılan Türkçe yazışma dilidir. Sanıldığı gibi konuşma dili değildir. Şu an “nasıl ki Latin Harfleri ile yazıyoruz” evvelde de Arap harfleri ile Türkçe yazıyorduk. Osmanlıca Rika Hattı demek Türkler’in hızlı ve pratik yazması için ürettiği yazışma dili olmaktadır.
Hususen üniversitede tarihi okuyan öğrencilerin ve tarih araştırması yapmak isteyenlerin bu hattı çok iyi bilmeleri iktiza eder. Peki bu hattın önemi nedir? Neden kullanılma gereği duyulmuştur? Matbuya göre farklılıkları nelerdir?
Bilgisayar yazısı ile yazılan hat matbu hattıdır. Osmanlı Devleti tüm cihana hükmetmiş bir cihan devleti idi. Bu nedenle yazışma önemli bir iletişim kaynağıydı. Lakin o zamanlar şimdiki gibi teknolojik imkanlar yoktu. Ecdadımız da bu sorunu aşmak hızlı yazmak için rika hattını geliştirmiştir.
Rika hattı dersleri konusuna linke tıklayarak ulaşabilirsiniz. Burada rika hattı ile harflerin nasıl değiştiğini, hızlı yazmak için neler yapıldığını ve öğrenmek için kısa ve öz dersleri anlattık. Rika derslerini muhakkak öğrenmek icap eder zira tarihi belgeler rika hat ile yazılmıştır.
Rika Hattı Hakkında Bilgiler
İlk olarak 15. yüzyılda Dulkadiroğulları beyliğinde kullanılmıştır. Daha sonraları Osmanlı devleti tarafından geliştirilip zenginleştirilerek 1928 harf devrimine kadar kullanılmıştır. Rika hattını icad eden Ebu’l-Fazl b.Hazm (vefatı 518)’dır. 19. yüzyılın başlarında gelişmeye başlayan Rika 20. yüzyıla gelindiğinde Bab-ı Ali Rikası (mümtaz efendi) ve İzzet Efendi Rikası diye ayrılıp iki ayrı Rika kullanılmıştır.
İzzet Efendi Rikasının sanat hususu diğer Rika çeşidine göre daha fazladır. Hattat Hamid Aytaç ve hattat Halim Bey’in Mümtaz Efendi Rikasında güzel örnekler verdiği görülmektedir. Zamanla Mümtaz Efendi Rikası unutulmuştur. Hattatlar İzzet Efendi tarzıyla hatlarını yazmışlardır.
Osmanlı Türkleri tarafından icad olunmuş, divani hattındaki rika, dikey olan harflerin boyları biraz küçültülmesi, sade olması, kavis ve meyillerinin azalması ile meydana gelmiştir.
Hızlıca yazıldığı için harfler bitişik şeklindedir. Harfler düz ve kısa olmasından kaynaklı hızlı yazılmaya ve birbirine bitiştirmeye uygundur. Hızlı bir şekilde ve kolayca yazılma ihtiyacını karşıladığı için, harfler yazılırken ayrıntısı görmezden gelinmiştir.
Hızlı yazımı kolay etmek için gözlü olan harfler kapanmıştır. Zülfeleri ve kavisleri azalmış, dişli olan harfler düz olarak yazılmış, iki ve üçlü noktalar birleşerek tek nokta haline gelmiştir. Ayrıca yine hızı arttırmak için bazı harflerin noktaları kuyruk şeklinde yazılmıştır. Rika Hattı Temel Dersleri için linke tıklatarak kolaylıkla öğrenebilirsiniz.
Rika Hattı Belge Örnekleri
Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye ve Umur-u Tıbbiye-i Mülkiye Nezareti Tahrirat Kalemi
Dahiliye Nezaret-i Celilesine
Hulasa: Zağferanbolu Beledi eczacısının efradı mezune meyanına idhal edilmesine ve teferruatına dair
Atufetlü Efendim Hazretleri
322 senesinde Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye’de tahsilde iken ismine kur‘a isabet etmiş ve sene-i mezkure zarfında ikmal-i tahsil ile Zağferanbolu hastanesi eczacılığına muvazzafen bi’t-tayin ol vakitden beri ifayı hizmet etmekte bulunmuş ise de mekteb-i mansureden mezun etibbâ ve eczacılar teklif olunan bir memuriyeti kabulden imtina‘ etmedikçe ve emareyi hizmet bulunmadıkça hükmen edayı hizmet ediyor nazarıyla bakılarak hizmet-i askeriyelerince tazyik edilmeyip efradı mezune meyanında bulundurmaları mukaddema ittihaz olunan usulden olduğu halde bilahare
Kanun-ı Esasi’nin ilanıyla münfesih olan karar ve usul cihet-i askeriyece hizmet-i hükûmette müstahdem bulunan tabip ve eczacılara da bit-teşmil bu kere bil fiil hizmet-i devlette bulunduğu halde sevkine lüzum gösterilmekte olup el-yevm meriyyül icra bulunan ahzi asker kanununun yirmi sekiz ve yirmi dokuzuncu maddelerinde mekatib-i âliye ve mekteb-i fünun-u tıbbiye-i mülkiye mezunlarının hizmet-i devlette müstahdem bulundukça efradı mezune meyanında bulunacaklarına dair sarahat-i katiyeye ve hizmet-i devlette müstahdem mekatib-i âliye mezunlarının hıdemat-ı
askeriyeleri hakkında meclis-i umumiyetce bir karar ve kânunun adem-i mevcudiyetine göre memuriyet-i resmiyetinden ahziyle sevki cihetine gidilmesi mucip-i gadri olacağına binaen hak ve adle muvafık ve icabat-ı meşrutiyete mutabık bir karar ittihazı istidasını havi Zağferanbolu hastanesi eczacısı Mehmed Hidayet Efendi Mürsel-i arz-ı hal ledel havale efendi-i mumaileyhin bil fiil ifayı hizmet etmekte olması hasebiyle efradı-ı mezune meyanına idhali lazım geleceğinin Harbiye Nezaret-i Aliyesine emrü işar buyrulmasının taraf-ı samilerine izbarı meclis-ı tıbbiye-i mülkiye ve sıhhiye-i umamiyeden ifade kılınmış olmakla ifayı muktezasına müsaade-i Celileleri rayikân buyrulmak babında emrü ferman hazret-i men lehül emrindir.
Fî 26 Şaban sene 327 ve fî 19 Ağustos sene 325
Meclis-i Tıbbiye-i Mülkiye ve Sıhhiye-i Umumiye
Reisi Besim Ali
Osmanlı Berat Belgesi hakkında bilgiler olmak isterseniz linke tıklayınız. Cümleten hayırlı günler. Selam ve dua ile.
