İslam Hat Sanatı ve Hat Çeşitleri

İslam hat sanatı, Kuran harfleri kullanılarak oluşmuş güzel yazı sanatıdır. Hat tanım olarak Arapça çizgi anlamına gelir. İslam hat sanatı 8. yy ila 10. yy arasında ortaya çıkmış, daha sonraları hattı daha sanatlı şekillerde ve farklı kurallar çerçevesinde zamana göre gelişerek devam etmiştir.

İslam hat sanatı temelinde Kuran harfleri bulunur. Bu harfler Allah kelamı olması hasebiyle latif, zarif ve emsalsizdir. İşte bu hal hat sanatı icra eden hattatlara bir ilham ve şevk kaynağı olmuştur.

İslam Hat Sanatı

Hattat yazmak için oturur tüy veya kalem üzerinde tam bir fiziksel ve psikolojik hâkimiyeti sağlar, emin vuruşlarla hattını yazar. Hat sanatında ustalık seviyesine ulaşmak için bazen yıllarca alıştırma gerekirdi.

Usta bir Hattat’ın yaptığı eserler her yerde hayranlık uyandırır, muhafaza edilir, değerli sayılır ve koleksiyoncular tarafından pahalı fiyatlardan satın alınırdı. Kuran yazısı olarak 7.yüzyılda ortaya çıkan Kufi hattı köşeli bir yazı stilidir ve en eski bilinen yazı çeşididir. İsmini Irak’ın Kufe şehrinden almıştır.

Kûfi yazı stili o dönemde İslam’ın yayıldığı her yerde hızla yayılarak, herkes tarafından kabul gören bir yazı haline geldi. Hat nakkaşhanelerinde, Kuran nüshaları dikdörtgen format şeklinde yazılırdı.

Bu şekilde hazırlanan yazıtlar daha sonra yapılar için taşa kazınır veya süs olarak örgü ile veya nakış ile malzemelere işlenirdi.

Kûfi yazı stili 12. asra kadar Kuran yazısı olma özelliğini korumuştur. Ancak daha sonraları İslam dininin başka ülkelere ve bölgelere yayılmasıyla birlikte o bölgelerin dillerinin Kuran yazısını ve harflerini benimsemesiyle birlikte yeni etkiler ve yönelişler devreye girdi.

Kuran parşömene yazıldığı müddetçe Kufi yazı stili konumu korudu; ancak 12.yüzyıl sonrası kağıt daha çok kullanılınca Kuran yazısı olarak Kufi hat yerine Kuran nüshalarında Vezir İbn-i Mukla’nın kurallara bağlı Neshi, Muhakkak ve Reyhani kullanılmaya başladı.

13. yy ise İran’da talik hattı kullanımıyla yazı stilleri gelişerek günümüze kadar gelmiştir. İslam hat sanatı kullanılarak nice güzel eserler ortaya konmuştur.

Şu zamanda ise isimlerin hat ile yazılması, tuğra ve hediye sözlerin İslam hat sanatı ile yazılması talepleri çokça karşılaştığımız bir durumdur. Eğer siz de İslam hat sanatı ile isminizi yazdırmak ve tuğra çektirmek isterseniz iletişim menüsünden bize ulaşabilir hattat arkadaşımızın hazırladığı islami hat örnekleri için linke tıklayabilirsiniz.. Bilgisayarda hazırlanan ve yaklaşık 1500 tane ismin bulunduğu Osmanlıca İsim için ise linke tıklayabilirsiniz.

İslami Hat Çeşitleri

İslam hat sanatı temelinde harf ve bu harflerin yazılış şekilleri vardır. Hat çeşitleri temelde altı tür yazı vardır: Kufi, Sülüs, Nesih, Rika, Reyhani,  ve Tevkidir. Bunlara Aklam-ı Sitte denir.

1- Kufi Hat
Bütün harfleri köşelidir. İslam hat sanatı dendiğinde en eski olarak kabul edilir. Dik, sert ve köşeli bir yazı türüdür. İsmini Irak’ın Kufe şehrinden almıştır.

2- Sülüs Hat
Sülüs kelime olarak üçte bir anlamına gelir. Sülüs hat ile yazılan harfler asıl harfe nispetle üçte ikisi düz, üçte biri ise yuvarlak şeklinde yazılmakta olup bu hattı ilk vezir ibn-i Mukla tarafından yazılmaya başlanmıştır. Bu hat Reyhani hattına göre yumuşak bir görünüme sahiptir.  Genel olarak cami, Kervansaray, Mezar taşı, Medrese kitabelerinde ve süs olarak yazılan levhalarda sülüs tarzı hat yaygındır. İslam hat sanatı dendiğinde sülüs hattı çokça kullanılmaktadır.

3- Nesih Hat

Nesih hat sözlük anlamı olarak ortadan kaldırmak manasına gelir. Diğer yazıların hususen kufi hattının hükmünü ortadan kaldırdığı için bu isim verildiği düşünülmektedir. Sülüs hattının küçük şekliyle yazılmış halidir. Kuran-Kerim Mushafları genel olarak nesih hatla yazılmaktadır.

4- Rika Hat

Rika hat ziyadesiyle Osmanlı Türkleri kullanmıştır. Rika Hat Tevki Hattı gibi ancak onun kurallarına bağlı sülüs tarzında yazılan bir hattır. Sözlük anlamı olarak “küçük sayfa” anlamına gelir.  En çok kullanılan el yazısı biçimidir. Seri bir şekilde yazılabilir. Kuran sayfalarının sonundaki dualar, vakıf işlerinde ve icazetnamelerde kullanılmıştır.

5- Reyhani Hat
Reyhani Hat bu ismi reyhani çiçeğine benzediği için aldığı rivayet edilmektedir. Muhakkak hat ile yazılmış hattın küçültülmüş şeklidir Reyhani hat. Sülüs ve nesih arasında bulunan ilişki Muhakkak ve reyhani arasında da bulunmaktadır. Nesih yazının yatay kısımları daha yatkın, uzundur ve büyük olduğundan nesih karşısında tutunamamıştır. Kuran-ı Kerim’in yazılmasında kullanılmıştır.

6- Tevki Hat

Sülüs hat kuralları gibidir ancak daha küçük hatta özensiz olarak yazılır.  Tevki hat denilince en belirgin özelliği birleşmeyen harfleri birbiriyle bağlanabilmesidir. Halife ve vezirlerin mektupları Tevki Hat ile yazılırdı. Tevki hat genellikle vakıf işlerinde kullanılmıştır.

Diğer Hatlar

İslam Hat Sanatı temelinde bu hatlar kullanılmakla beraber zamanla bu hatlardan yeni hatlar da ortaya çıkmıştır bunlara örnek olarak.

 1- Talik Hat

Talik Hat 14. yy’da Tevki hattının İranlılar tarafında geliştirmesiyle ortaya çıkmış bir hattır. Asma asılma anlamına gelir. Bu isim harflerin havada birbirine asılmış gibi durmasından verilmiştir. Her harfi yuvarlamsı olup düz hattı yoktur. Talik hattı İran’da nestalik olarak adlandırılır. İran’da bir santim yada daha fazla genişlikte kalemle ile yazılmış şekline celi talik ismi verilir. İran’da resmi yazışmalarda kullanılmıştır.

2- Muhakkak Hat
Muhakkak Hat muntazam ve muhkem manasına gelir. Sülüs hat ile karşılaştırıldığında daha büyüktür.. Kufi Hat gibi görünür. Harfleri ve kelimeleri belirgin olup dönüş noktaları köşelicedir. Muhakkak hat biraz büyükçe gibidir. 16. yy sonra pek kullanılmamıştır. Kuran-ı Kerim’in yazılmasında kullanılmıştır.

3- Divani Hat

Divani Hat 15. Yüzyılda İranlılardan Osmanlılara gelen Talik hat kısa zamanda büyük bir değişikliğe uğramış ve Osmanlılarda resmi yazışmalar için kullanılmıştır. Bu nedenle divani ismini almıştır. Devletin üst seviyede yapılan yazışmalarda kullanılan hat Celi divani olmuştur. Hem divani hat hem celi divani hat Türklerin icadıdı olan hatlardır.

4- Müsenna Hat

Müsenna hat aynalı yazı olarak da bilinir. Levha ve kitabelerde kullanılan müsenna hat sülüs ve celi sülüs hattının karşılıklı olarak çift yazılan şeklidir.

5. Siyakat Hat

Siyakat Hat kufi hat gibidir.  Siyakat hat tapu kayıtlarında, arazi ve emlak defterlerinde ve malî kayıtlarda arşiv belgelerinde kullanılmıştır. Tapu kayıtları ihtisas sahiplerinin elinde kalsın, herkes bu defterleri karıştırmasın diye icat edilmiş olabilir. Yazılar şifreli gibidir. Yazı çeşitleri içerisinde anlaşılması ve okunması en zor olanıdır. Okunması için ciddi bir ihtisasa gerek vardır. Yazanın kaleminin inisiyatifine kalmış, siyak ve sibak karinesiyle okunabilecek bir yazı şeklidir.

Kitabeler hakkında bilgi almak için linke tıklayınız. Osmanlıca Dersler öğrenmek ister misiniz linke tıklayınız. Hayırlı günler.