Asli harfler:
Arapça kelimeleri türetmeye yarayan ve her bir Arapça kelimenin kökünde bulunan üç harfe verilen isimdir. Bu üç harf genel olarak ve kalıp şeklinde [fe, ayın, lam harflerinin birleşmesi ile Feale (فعل) olarak gösterilir. Yani feale dediğimizde bu üç harf temsil edilir bir şablon gibi düşünelim. Bu asli harflerin başına, ortasına veya sonuna yeni harfler eklenerek yeni kelimeler türetilmektedir.
Örnek olarak;
İşte yukarıda verilen örneklerde olduğu gibi bunları yani 3 harfi kök kabul ediyoruz ve bu köklerde bulunan 3 harf sabit kalıyor. Bu 3 harfe asli harfler derken yeni kelime türetmek için sonradan eklediğimiz harflere ise zaid harfler diyoruz.
Zaid harflere aynı zamanda eklenen harfler de denir. Zaid olan harfler belli vezinlerle önüne, sağına, soluna eklendikçe manada ona göre değişiklikler olur.
Bu anlattıklarımızı örneklendirelim.
Bu örneği incelediğimizde Abede asli harf ve sülasi dediğimiz 3 harften müteşekkil ibadet etti demek. Sonraki kelimelere dikkat ettiğimizde asli harflerin mutlaka muhafaza edildiğini görüyoruz yan, ayın, be, dal harfleri mutlaka var bu asli harflere zaid harfler eklenmesiyle yeni kelimeler elde edilmiştir.
Diğer kelimeleri inceletelim Abid asli harflere elif zaid harfi eklenmesi ile elde edilmiş olup ibadet eden manasındadır yani faildir. İbadet kelimesi asli harflere elif, te zaid harfi eklenmesiyle elde edilmiş olup kulluk etmek manasındadır. Mabud kelimesi asli harflere mim, vav zaid harflerinin eklenmesi ile elde edilmiş olup ibadet edilen manasındadır.
Önemli soru: Peki bu eklemeler nasıl oluyor derseniz? Bir sonraki anlatacağımız vezinler ile oluyor.
Zaid olan harfler 10 tane olup en çok kullanılan harfler, Elif, vav, ye, hemze, mim, te,sin, nun, lam, ye harfleridir. Bu harfler akılda kalması için El yevme tensahü olarak kodlanabilir. Yani E dediğimiz de Elif, L dediğimizde lam, yevm dediğimizde ye ye v vav m mimi harfini, tensahi te, nun , sin, he harflerini temsil eder(Merak edenler için bu cümlenin anlamı bugün sen onu unutursun)
Bir kolaylık olarak bir kelimede bulunan zaid harfleri çıkardığımızda kelimenin kökünü bulmuş oluruz.
Önemli bir not; Arapça fiillerin kökleri üç harften oluşur demiştik. Bunu açıklayacak olursak yani bu kök halinde olan üç harf neleri ifade eder dersek beş özelliği üzerinde barındırır. Bu özellikler;
1- Fiil-i mazi dediğimiz geçmiş zaman kipindedir.
2- Binayı malum dediğimiz öznesi bellidir.
3- Bu fiili yapan tek kişidir yani müfrettir.
4- Arapça kelimeler erkek ve dişi olarak ikiye ayrılır. Bu asli üç harfler müzekker yani erkekdir. (Kadın olanlar için müennes tabiri kullanılır)
5- Üçüncü şahıs konumundadır. Yani 3. tekildir.
Aslî harfleri üç adet olduğu içindir ki bunlara sülasi (üçlü) denilmektedir. Eğer 4 harften oluşsaydı ki bunun az da olsa örnekleri vardır onlara da rubai denir. Son olarak asli harfler sülasi mücerred masdarlardır.
Yukarıda verilen kelimelerden ketebe kelimesini inceleyelim. Ketebe yazdı demektir. Şimdi yukarıda geçen 5 özellik ver mı bakalım.
Ketebe yazdı ne zaman geçmiş zaman fiili mazidir, kim yazdı o yazdı öznesi bellidir, kaç kişi yazdı o yani tek kişi tekildir, kim yazdı o erkekdir yani müzekker, kim yazdı o 3. tekildir.
1- Zaid harfler de asli harf olarak kullanılabilir. Yani kalıbımız olan Feale şablonu asli veya zaid harfden müteşekkil olabilir bir engel yoktur.
2. Eğer bir kelime içinde şedde varsa ilki asli harf olurken ikincisi zaid harf olur. Örneğin Teşekkür kelimesi kelimenin asli harfleri şın,kef,ra harfleri ile yazılan şekera dır. Şekera asli harflerine te,kef zaid harfi eklenerek teşekkür elde edilir. İşte bu durum kef herfinin birincisi asli ikincisi ise zaid olur.
3. Zaid harfler kelimenin içinden çıksa kök mana yine muhafaza olunurken asli harf çıkması durumunda mana korunamaz.
