Osmanlı Mezar Taşları Hakkında

admin 492 Görüntüleme
10 Dk. Okuma süresi
Osmanlıca Mezar Taşları

Osmanlı mezar taşları geçmişten günümüze herkesin dikkatini çekmiştir. Bu mezarlıklar yerine göre manevi istirahat bahçeleri, yerine göre süslü çiçek bahçeleri, yerine göre zarafet vesikaları, yerine göre güzellik ve estetik örnekleri, yerine göre bir tarih, yerine göre bir milletin kültürü ve hafızasıdır. Daha başka bir yönüyle ürperti yerine huzur veren mekanlardır…

Osmanlı mezar taşları  incelendiğinde Osmanlı medeniyetini ve hürmetini görürüz. Öyle ki yapıları itibariyle tarih, sanat ve estetiğin konusu olmuşlardır. Sanatsal taş işçiliği, çeşitlilik gösteren mezar başlıkları, yazılan edebi ifadeler ve yazı sanatının çok güzel örneklerini taşımaları Osmanlıca mezar taşlarını ayrıca değerli kılar.

Osmanlı Mezar Taşları 

Kültürel miras ve bir milletlerin hafızasını oluştururlar. Sadece şekline bakarak o mezar hakkında pek çok bilgi elde etmek mümkündür. Aynı zamanda arşiv belgeleri niteliğindedir. Bir vakit aynı havayı teneffüs edip aynı yerde yaşayan insanların inançların hissiyatını bizlere ulaştıran eşsiz kaynaklardır.

Mezarlıklar bir şehrin ekonomik ve sosyal yönünü, sanatsal durumunu gelenek ve görenekleri hakkında çok ciddi bilgi kaynakları olduğu bir gerçektir.

Maalesef ki bu zamana kadar mezar yeri temin etme, hazine avcılığı, doğal şartlar, bakımsızlık, ilgisizlik gibi nedenlerden dolayı Osmanlı mezar taşlarının tarihi dokusunu kaybolmaktadır. 

Atalarımızın mezar taşlarına öyle bir hassasiyet göstermiş, bunun temelinde ahiret inancı ve milletin bilinç, şuur ile ince, zarif düşünce yapısının sanatsal göstergesi vardır. Osmanlı mezar taşları o dönemde ölenlerin geçmişten geleceğe mesajlarını ileten en önemli iletişim araçları olmuşlardır.

Birçok kültürel hususiyeti üzerinde taşıyan mezar taşları sayısız araştırmaya konu olabilir. Mezarlık alanları şehir içinde olup, devamlı göz önünde olan yerlere yapılmıştır. Bunun nedeni hem dua hem ahireti hatırlatmaktır. 

Mezar taşları ölümleri neticesinde hayatta olanların hafızasından silinmeye başlayan hatıralarını birkaç nesil sonrasına iletme isteğinin en müşahhas ve estetik bir ifadesi olmuştur.

Osmanlılarda batılı anlamda bir heykel geleneği bulunmuyordu. Batıda insan ve hayvan figürleri heykellerine karşılık, Osmanlı’da bu özellikle mimari unsurlarda, taş işçiliğinde, mezar taşı kitabeleri örneklerinde karşımıza çıkmaktadır. 

Mezar Taşlarının Yapısı

Adeta bir sanat eseri gibi olan Osmanlı mezar taşları başlıklarından, desenlerine, şeklinden üzerindeki yazılarına kadar birçok işaret, orada yatanlar hakkında bize bilgi veriyor. 

Osmanlı Mezar taşlarının sadece şekline bakarak o mezarın bir erkeğe veya kadına ait olduğunu, sosyal statüsünü, asker olup olmadığını, alim olup olmadığını, genç kız veya çocuk olup olmadığını anlam mümkündür. Mezar taşlarında daha çok celi sülüs, celi talik, kufi denilen yazı çeşitleri kullanılmış.

Osmanlı Mezar Taşları temel olarak kadın ve erkek mezar taşları olarak ikiye ayrılır. Osmanlı Mezar Taşları taşlarının hepsinde 5 ana bölüm vardır. Bunlar Başlık, Ser levha, Kimlik tanımı, Dua, Tarihtir.  Bu bölümleri bir şekil ile göstermek gerekirse aşağıdaki gibi olur.

İlginizi Çekebilir:   Fatih Sultan Mehmed'in Babasına Muhteşem Daveti

Osmanlı Mezar Taşları

Mezar Taşlarını İnceleyelim

 1-Başlık: Erkek mezar taşlarında Sarık, Kavuk ve Fes olmak üzere üç ana grupta toplanır. Bu başlıklar ile mezarda yatan kişinin hangi tarikatın müntesibi olduğunu, (Mevlevi, Bektaşi, Melami, vs.) yeniçeri, kadı, esnaf, din adamı, vs. mesleğini de kolayca anlaşılabilir.

Genç yaşta hayatını kaybetmiş ise çiçek, hacı ise hurma ağacı, idam edilmiş biri ise boyun kısmındaki kement, yaptıkları mesleklerini yansıtan tulumba, çapa, ok-yay ve alim ise kalem-divit gibi simgelerde de, kişinin kimliği ile ilgili daha özel bilgiler verilmeye çalışılmıştır.

Kadın mezar taşlarında ise başlık yoktur. Kadın zarafetini aksettirecek çiçekler, motifler ve süsler bulunmaktadır.

2- Serlevha : Mezar taşlarındaki kitabe adı verilen başlangıç giriş kısmıdır. Osmanlılar İslam’ı dini güzel bir şekilde özümseyerek günlük yaşamına uyguladığı için kıyamete kadar bekleyeceği kabir hayatına başlarken yüce Allah’ın ismini mezar taşına giriş cümlesi olarak yazmıştır.

Hüvelbaki (Baki olan Allah (c.c.)) ifadesi mezar taşlarında en çok görülen giriş cümlesidir. Mevlevi ve Bektaşi mezarlar ser levhaları ise Hu ile başlar bu da Allah’ı kısaca ifade etmektedir.

3- Kimlik tanımı: Bu bölümde vefat edenin kimlik bilgileri, hangi sülaleye mensup olduğu, unvanı, neden öldüğü, kadın ise kimin hanımı veya kızı olduğu yazılır. Bu ifadeler bazen kısa bazen ise uzun olur. Bazen de oldukça manalı ve edebi yazılmaktadır.

4- Dua : Artık bu dünya hayatı sona erip, ebedi olan aleme göç eden bir insanın haşre kadar kendisini ziyaret edenlerden isteyeceği tek şey duadır. Osmanlı mezar taşlarının yol kenarına dikilmesi ve mezarlıkların şehir içinde olmasının en önemli unsuru çok dua alabilmektir. Başka bir unsuru da ziyaretçiye ölümü hatırlatmaktır.

Osmanlı mezar taşları içinde en çok görülen dua cümlesi “Ziyaretten murat duadır, bugün bana ise yarın sanadır.” duasıdır. Ölen kişiyi hayırla yad etmek için erkeklere merhum ve mağfur, kadınlara merhume ve mağfure kelimelere eklenir arkasından el-Fatiha ifadesi ile bu bölüm sona erer.

5- Tarih : Mezar kitabesinin en sonunda ise ölen kişinin ölüm tarihi düşülür. Bu tarih yıl olarak verildiği gibi gün, ay, yıl birlikte de verilebilir. Bu bölümde Hicri takviminin kullanıldığını görüyoruz.  Bazı mezar taşlarında tarih ebced hesabı ile hesap yapılarak tarihinin düştüğünü görüyoruz.

Bu genellikle önemli şahsiyetlerin ve şairlerin kitabelerinde görülmektedir. Üslup sahibi hattatlar yazdıkları mezar taşları sonuna imzalarını atmışlardır. İmza hattat ismi olduğu gibi bunu yazan anlamında Arapça “ketebehû” fiiliyle birlikte de kullanılmıştır.

Hicri aylar mezar taşına yazılırken bazen kısaltılarak rumuz şeklinde sadece harfler yazılır. Hicri ayların rumuzları aşağıda gösterilmiştir.

İlginizi Çekebilir:   Name-i Hümayun Nedir?

Osmanlı mezar taşları

Sıradaşı Mezar Taşları

Osmanlı mezar taşları araştırmasını yaparken karşılaştığım bazı mezar taşlarında yazılanlar hem duygulandırıyor hem güldürüyor. Örnek mi?

Çaya düşen öğrencisini kurtarmak isterken hayatını kaybeden muallim İbrahim’in mezar taşında şöyle yazar “Dur ey yolcu. Burada talebesini kurtarırken Kızılçullu Çayı’nda şehit olan Üsküplü muallim İbrahim Naci Bin Şerif yatıyor. Bu mezara hürmeti unutma” 

Hele bir mezar taşı var ki annesi ve karnında bulunana bebek mezarı. İşte Osmanlı medeniyeti diyoruz çünkü mezar taşına anne ve karnında bebeği oraya işlenmiş görenleri duygulandırıyor.

On yedi yaşında vefat eden bir kız çocuğunun mezarındaki gelinlik işlemesi ise sizi kendine hayran bırakıyor ve hüzünleniyor.

Başka bir mezar taşında “karı dırıltısından vefat eden” yazısını görünce de tebessüm ediyorsunuz… ve daha niceleri…

Osmanlı Mezar Taşları örnekler

Kadın mezar taşları incelendiğinde kadının incelik ve zarafetini ortaya koyar. Çiçekler, bahar dalları, gerdanlık, küpe ve broşlarla süslüdür.

Osmanlı Mezar Taşları
Süleymaniye Cami’ndeki Kadın Mezar Taşları

Osmanlılarda henüz genç yaşta iken ölen kadınların mezar taşları duvak şeklinde yapılmaktaydı.

Osmanlı Mezar Taşları
Bekar kadın mezar taşı

Daha çok paşa, Defterdar gibi üst düzey kimseler için yapılan Burma sarıklı kavuk.

Osmanlı Mezar Taşları
Burma sarıklı Kavuk

Soldaki Kavuğu küçük dereceli memurlar için kullanılırken sağdaki kavuğu üst dereceli memurlar için kullanılırdı.

Osmanlı Mezar Taşları
Örfi Kavuk

Kethüda, kapıkulu görevlileri ve üst düzey yeniçeriler için kullanılırdı. İstanbul’da çokça görülebilir.

Osmanlı Mezar Taşları
Katibi Kavuk

Yeniçerilerin mezar taşları ise aşağıdaki gibi olurdu.

Osmanlı Mezar Taşları
Yeniçeri mezar taşı

Ressamların mezar taşları ise aşağıdaki gibi olurdu.

Osmanlı Mezar Taşları
Ressam mezar taşı

Denizcilerin mezar taşları ise aşağıdaki gibi olurdu.

Osmanlı Mezar Taşları
Denizci mezar taşı

Mevlevilerin mezar taşları ise aşağıdaki gibi olurdu.

Osmanlı Mezar Taşları
Mevlevi mezar taşı

Cellat mezarlarını beddua edilmemesi için isimleri yazılmazdı.

Osmanlı Mezar Taşları
Cellat mezar taşı

Ayetlerde cennet anlatılırken meyveler kullanıldığından meyveler zarif bir şekilde mezar taşlarına işlenmiştir. Müslümanlar için bu hayatın meyvesi cennettir. Bundan sebep meyveler sembol olarak Allah’a dönüşü anlatır.

Osmanlı Mezar Taşları
Meyveli mezar taşı

Bazen de ölümün acı gerçeği felek görülmüş ve bu mezar taşına işlenmiş bazen de Allah’ın lütfü olarak ihsanlara vesile olduğu için sevinçle karşılanmıştır.

Osmanlı Mezar Taşı

Araştırılsa pek çok mezar çeşidi mutlaka çıkacaktır. Uzatmamak için burada kısa kesiyoruz.

Sonuç

Osmanlı mezar taşları kadim medeniyetimizin bilgi, birikim, düşünüş ve anlayış yapısıyla beraber estetiğe olan ilgisini de somut bir şekilde ortaya koymuştur. Mezar taşları üzerinde bulunan estetik tasvirler ve hayata dair görüntüler sunması ile adeta ölümün soğuk yüzünü zarafetle süslüyor.

Bu anlamda tarihimize, medeniyetimize ışık tutan bu mirasın ciddiyetle korunarak gelecek nesillere aktarılması ve nesiller arası bağın kurulması açısından oldukça önem arz etmektedir. Osmanlı mezar taşları makalemizden istifade edeceğinizi umarak Allah’a emanet olun.. Selam ve dua ile..

Çözümlü mezar taşı okumalarına buradan ulaşabilirsiniz.

Osmanlıca Eğitim nedir? İlgili makalemizi okuyabilirsiniz. 

Osmanlıca Dokümanlar için linke tıklayabilirsiniz.

Osmanlıca Dersler öğrenmek mi istiyorsunuz? 8 ders ile çok kolay bir şekilde buradan öğrenebilirsiniz. 

Osmanlıca Cuma Mesajları galerisine linkten ulaşabilirsiniz.

Bu makaleyi paylaş
1 İnceleme
  • vorbelutr ioperbir says:

    Hi, Neat post. There’s an issue with your site in web explorer, could test this… IE still is the market leader and a huge section of people will pass over your excellent writing due to this problem.

    Yanıtla

İnceleme bırak

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir