Not: Bu konudan evvel Masdarların Binası isimli konulu dersimizi dinleyiniz. Bilindiği üzere mücerred masdarların mazi fiilleri 3 harften oluşuyordu. Mezidün Fih Masdarlar ise bu 3 asli harfe zaid harflerin eklenmesiyle 4,5,6 harfli yeni kelimeler türetilmesidir. Yani kök olan 3 harf zaid harfler ile çoğaltılarak yeni kelimeler türetilir.
Mücerred masdarlar belli vezinlerde ki bunlar semai idi yani nasıl geldi ise öyleydi bu masdarlar ise asli harflerin başına odasına ve sonuna zaid harfler getirilerek türetilir.
Mezidün Fih Masdarların 15’e yakın vezni vardır. Biz ise Osmanlıcada 8 vezni kullandığımız için 8 tanesini anlatacağız. Bu masdarlar şunlardır.
Şimdi bu vezinlere örnekler ile ismi fail ve mefullerine örnekler verelim.
İF’AL BABI (افعال)
Kök halinde olan sülasi olan 3 harfi temsil eden feale (فعل) kelimesinin başına esreli elif harfi ve 2. harf olan ayın harfine harekesiz elif getirilerek elde edilir.
Bu mastarın Binası genellikle geçişlidir. Geçişsiz yani lazım olan masdarları geçişli yaparken geçişli olanları ise daha geçişli yapar.
İsm-i fâil ve ism-i mef’ûlü: İf’âl bâbının ismi faili müf’il (مُفْعِلْ) ) vezninde , müf’al (مُفْعَلْ) vezninde üstün okunmasıyla da ismi mef’ulü elde edilir.
TEF’İL BABI (تفعیل)
Aslî harflerin önüne harekesi üstün olan bir te harfi ve asli olan ikinci harften sonra harekesiz bir ye harfi harfi eklenmesiyle yapılır.
Bu mastarın Binası genellikle geçişlidir. Geçişsiz yani lazım olan masdarları geçişli yaparken geçişli olanları ise daha geçişli yapar.
Bu bab aynı zamanda teksir yani çokluk, kuvvet ve aşırılık ölçüsü bildir aynı zamanda bu durum ve keyfiyette bildirdiği kelimeler vardır.
İsm-i fâil ve ism-i mef’ûlü: müfa’’il (مُفَعِّلْ) vezninde ism- faili, müfa’’al (مُفَعَّلْ) vezninde ismi mef’ûlü elde edilir.
TEFE’UL (تَفَعُّلْ) BABI
Aslî harflerin önüne harekesi üstün olan bir te harfi eklenmesi ve asli ikinci harfin şeddeli olarak ötre ile okunması ile elde edilir.
Bu masdarın binası çoğunlukla dönüşlülük (mutavaat) bâbı olup geçişsizdir. Bununla beraber zorluğa katlanma manası da vardır. Bu babta az da olsa geçişli masdarlar da vardır.
İsm-i fail’i tefe’’ul bâbının baş tarafındaki zâid “te” nin önüne, harekesi ötre olan bir mim harfi eklenerek ve şeddeli olan asli ikinci harfin harekesi esre ile okunarak mütefe’’il (متفعِّل) vezniyle, ve ism-i mef’ûlü ise aynı harfin üstün okunması suretiyle de mütefe’’al (متفعَّل) vezninde elde edilir.
MUFA’ALE (مُفَاعَلَه) BABI
Asli harflerin başına ötreli bir mim harfi birinci harften sonra harekesiz bir elif harfi ve son asli harften sonra da bir te harfi eklenerek yapılır.
Bu masdarların binası Müşareket yani iki veya daha çok kişi arasında yapılan iş ve hareketi ifade etmek için kullanılır. Bazen de gayret ve devamlılığı anlatır.
İsm-i fail sondaki te kaldırılıp, asli olan ikinci harfi esre yapıldığında mufâ’il (مُفاَعِلْ) vezniyle elde edilir. Aynı harf üstün yapıldığında mufâ’al (مُفاَعَلْ) vezniyle de ism-i mef’ûlü elde edilir.
İNFİA’L (اِنْفِعَال) BABI
Asli harflerin başına esreli bir elif harfi ile sakin bir nun harfi ile elde edilir. Asli ikinci harften sonra harekesiz Elif harfi eklenir.
Bu bab tamamen geçişsiz olup sülasi mücerred masdarların dönüşlülük babıdır.
İsm-i fail zaid olan 2 elif harfi kaldırılıp, başına ötreli bir mim harfi eklenir ikinci asli harf ise esreli okunur yani münfei’l (مُنْفَعِلْ) vezniyle elde edilir. İnfial babı geçişsiz olduğundan yani eylem kendisinde kaldığından ism-i mef’ûlü yoktur.
İFTİ’AL (اِفْتِعَال) BABI
Asli harflerin başına esreli bir elif harfi, birinci harten sonra esreli bir te harfi, ikinci harften sonra harekesiz yani sakin bir elif harfi ile elde edilir.
Bu bab genellikle geçişsiz olup geçişsiz sülasi mücerred masdarları geçişli yapar. Faalin gayretini ifade eder.
İsm-i fail zaid olan elif harfi kaldırılıp, başına ötreli bir mim harfi eklenir ikinci asli harf ise esreli okunur yani müftei’l (مُفْتَعِل) vezniyle elde edilir. ism-i mef’ûlü ise aynı şekilde ikinci asli harf üstün yapılarak elde edilir.
TEFA’UL (تَفَاعُل) BABI
Asli harflerin başına üstün olan bir te harfi, asli birinci harten sonra harekesiz cie elif harfi, asli ikinci harf ötreli ve son asli rf ise sakin olarak elde edilir.
Bu bab genellikle geçişsiz olup bazeb de geçişsiz olur. Genellikle işteşlik olna müşareket bildirir. Müfa’ale babının geçişsizlerini geçişli yapar.
İsm-i fail başına ötreli bir mim harfi eklenir, ikinci asli harf ise esreli okunur yani mütefai’l (مُتَفَاعِل) vezniyle elde edilir. ism-i mef’ûlü çok az olduğu için pek kullanılmaz.
İSTİF’AL (اِسْتِفْعَال) BABI
Asli harflerin başına Elif, sin ve te harfleri eklenir ve asli ikinci harften sonra harekesiz bir elif harfi eklenerek olarak elde edilir.
Geçişsiz olan masdarları geçişli yapar. İstik arzu manalarını ifade eder.
İsm-i fail zaid olan 2 elif harfi kaldırılır, baş tarafına ötreli bir mimi harfi eklenir ve ikinci asli harf ise esreli okunur yani müstefil vezniyle elde edilir. ism-i mef’ûlü ise aynı şekilde ayın harfi üstünlü okunarak müstefal vezniyle elde edilir.
