Ferman Nedir? Ferman Hakkında Bilgiler

Ferman Nedir? Kısaca hükümdarın tuğrasını taşıyan yazılı emirler manasına gelir. Kökeni Farsça buyurmak, emretmek anlamına gelmektedir.

Bu yazımızda Ferman nedir? içeriği ve kapsamı hakkında bilgiler vereceğiz. Ferman kelimesi, İlhanlılar tarafından, İslamiyet’i kabul etmelerinden sonra kullanılmış, daha sonra da Osmanlılara geçerek yerleşmiştir.

Orhan Gazi’nin 1324 tarihli vakfiyesi ilk Osmanlı fermanı, 1922 tarihli VI. Mehmet’inki ise sonuncu Osmanlı fermanı kabul edilir. Ferman hat olarak, divani hat denilen girift keşideli yazıyla yazılırdı.

Fermanın yazılış sebepleri farklılık gösterirdi. Sefere çıkılması, bir yere asker sevki, vergi alınması vb. devlet işlerine ait fermanlar doğrudan Dîvân-ı Hümâyun’un kararı ve padişahın emriyle hazırlanarak ilgili yerlere gönderilirdi.

Ferman Hakkında Bilgiler

Fermanların büyük bir bölümü beylerbeyi, sancak beyi, kadı gibi görevlilerin veya halktan birinin arzı üzerine arz edilen konunun divanda görüşülerek karara alınması ile hazırlanırdı. Bazen de doğrudan padişahın emri ile, şehzadenin talebi ile veya devlette bir vazifelinin talebi ile de ferman yazılabilirdi.

Fermanın hazırlanış safhaları şu şekilde olurdu.  Divana gelen konulardan gerekli görülenler yazılı yada sözlü olarak padişaha arz edilir ve yazılacak ferman da padişahın kendi hattı ile (hatt-ı hümâyun) yazdığı emir doğrultusunda kaleme alınarak yazılırdı.

Eğer fermana konu olan mesele divanda görüşülmüşse, karar alındıktan sonra fermanın müsveddesinin (özeti) hazırlanması için arzın üstüne ya yalnız “buyruldu” veya fermanın ne gibi şartlarla verildiğini anlatan kısa bir notla gösterilir ve Ferman müsveddesi buyruldu daki emre göre hazır edilirdi.

Ferman müsveddeleri konusuna göre ilgili devlet kademesi hazırlardı. Örneğin arazi konusu nişancılar, özen gösterilmesi gereken konular reîsülküttâb yada katipler yazardı. Fermanın tuğrası ise genellikle temizinin yazılması ile çekilirse de bazen de önceden hazırlanmış tuğralı kâğıtlara yazıldığı da olurdu.

Fermandaki Tuğralar daha çok nişancı tarafından çekilirdi bununla beraber gerekirse onlara vezirler de yardım ederdi. Ferman tamam edildikten sonra onu götüren vazifeli emri hızlıca yerine getirir eğer ihmal vb. sebepler dolayısıyla fermanların gereği yapılmaz ise ikinci fermanda mutlaka bir de tehdit rüknü olurdu.

Tahtta eğer değişiklik olmuşsa eski fermanların yürürlükte olduğunu ifade etmek üzere yeni padişahın tuğrası ile yeni fermanlar gönderilerek fermanlar yenilenirdi.

Yazılış amacına göre Fermanlar farklı isimlerle de anılır. Örneğin padişaha ait olduğunu anlatan  feman içi “âlî-şân, hümâyun, pâdişâhi şerif”  itibarının yüksek olduğunu gösteren ferman için “celîlü’l-kadr”, saadet bildiren ferman için “saâdet-unvân”, şeref ihsan eden ferman için “şeref-iktirân”, kesin uyulması gerektiğini  gösteren ferman için“vâcibü’l-iz‘ân”, cihana ait bir buyruk ifade eden ferman “cihân-mutâ‘”, kudreti anlatan ferman ise “kadr-tüvân” ve uygulamasına karşı çıkılamayacağını ifade eden ferman ise “kazâ-cereyân” isimleriyle anılırdı.

Fermanın Rükünleri Nelerdir?

Fermanlar hazırlanırken belli bir düzen ve sıra içinde hazırlanırdı. Bunlar

1) Ferman ifadesinin kullanılması, 2) Fermanın gönderildiği kişiye layık dua ve övgü ile yazılması, 3) fermanın niçin gönderildiğinin belirtilmesi 4) Fermanı gönderenin isteğinin emredilmesi, 5) İsteğin ifade edilmesi, 6) Dua ile son verilmesi.

Fermanın Şartları Nelerdir?

1) Tuğra bulunması 2) Padişahın şanına yakışan ifade, 3) Ferman gönderilenin rütbesine riayet, 4) Ferman gönderilenin adının yazılmasından evvel “düstûr-ı mükerrem, mefharü’l-kudât, kıdvetü’l-akrân” gibi övgü; adından sonra ise “edâmellāhu teâlâ iclâlehû, zîde ilmühû, zîde kadruhû” gibi mevkiine uygun bir dua edilmesi, 5) Fermanın neden yazıldığının belirtilmesi

Ferman Nedir? Ferman Örneği

Fatih Sultan Mehmet Han’a ait bir ferman örneği inceliyoruz.

Gelibolu iskelesi dutan (tutan) yahudi yahya ve baki şerikleri tevki-i fefi-i vasıl olacak gerektir ki darandeganı misli bi misal gelibolu burgazı erenlerinden otuz dokuz kesanın (kişi) ihda ve semanin semane mie (881) zilheccesinin gurresinden sene isna samanin semane mie (882) saferinin gayetine değin yevmi yüzmi dokuz akçe hesabı üzre üç aylık mecacibleri için mezkur işin kıstından on bir bin dört yüz on altı akçe viresiz (veriniz)

ihmal ve tehir itmeyesiz (etmeyiniz) ve tamam teslim ettiğinize kadının kendüzünden (kendisinden) hüccet alasız (alınız) ki vakti muhasebede mahsup oluna, şöyle bilesiz (biliniz) alameti şerif üzere itimad kılasız (kılınız).  Tahriran fil yevmi sadi’a min şehri ahiri cumadi sene isna ve semane mie (882) makamı kostantiniye . Bu fermanın okuma videosunu aşağıda bulunan videodan izleyebilirsiniz. 

Bu yazımızda Ferman nedir ve ferman hakkında bilgiler verdik. Umarım faydalı bir yazı olmuştur. Siyakat yazısı hakkında bilgiler almak için linke tıklayınız. Selam ve dua ile Allah’a emanet olunuz. Vesselam