Eyüb Sultan Türbesi ve Kitabeleri

Ülkemizde “Eyüb Sultan” namıyla bilinen ve hicret yapıldıktan sonra Hz. Peygamber’i (sav) Medine’de evinde misafir eden sahabe Ebu Eyüb El-Ensari Hazretlerinin hayatı ile ilgili kısaca bilgiler ile birlikte İstanbul’da bulunan türbesindeki kitabeleri inceleyeceğiz. 

Eyüp Sultan Hazretlerinin Kısaca Hayatı

Eyüb Sultan hazretleri Hazrec kabilesinin Neccaroğulları koluna bağlı idi. Medine’ye hicret olmadan evvel yaklaşık 2 yıl kadar önce hanımı Ümmü Eyüp ile beraber Müslüman olmuştur. Medine’de Ensar’dan İslam dinini ilk kabul edenler arasında bulunmaktadır. 2. Akabe Biatı’na katılmıştır. Bu biattan kısa bir süre sonra hicret gerçekleşmiştir. Hicretten sonra Hz. Peygamber  muhacir ve ensarı birbirine kardeş ilan etmiş ve Eyüb El-Ensari ile Mus‘ab b. Umeyr kardeş olmuşlardır.

Hz. Peygamber (sav) Medine’ye hicret ettiği vakit Medine’de bulunan Müslümanların tamamı onu evinde misafir etmek istediler. Lakin Hz. Peygamber bir tercih yapması durumunda gücenebilecekler olduğundan devesinin çökeceği en yakın yere eve misafir olacağını belirtti. Deve Ebu Eyüb hazretlerinin evinin önüne çökmüştü. Bu nedenle Hz. Peygamber bu eve  yerleşerek burada 7 ay misafir kalmıştır. Bu olaydan sonra Eyüb Sultan “Mihmandar-ı Resul” namını almıştır.

Hz. Peygamber ile birlikte hemen hemen bütün savaşlara iştirak etmiştir. Savaşlarda ona zarar gelmemesi için daima onun yanında bulunurdu. Çadırı etrafında nöbet tutarak tutardı. Eyüb Sultan aynı zamanda vahiy katibiydi. Haksızlıklara tahammül etmez ve doğru bildiğini kim olursa söylemekten hiç çekinmezdi.

Cihada büyük önem verirdi. Öyle ki ihtiyarlık vaktinde bile her yıl bir savaşta bulunmak için çaba sarf ederdi. Peygamber Efendimiz ’in İstanbul’un fethi ile ilgili  hadis-i şerifinde methettiği askerler arasında olabilmek niyetiyle Emevi Devletinin 668-669 tarihinde gerçekleştirdiği İstanbul kuşatmasına katıldı. Eyüb sultan kuşatma esnasında 669 tarihinde hastalanarak başka bir rivayette ise şehit olarak öldü. Vasiyeti gereği  defin işlemleri kuşatmanın yapıldığı yer olan surların dibinde yapıldı. Şu an kabrinin olduğu yer büyük veli Akşamsedin tarafından keşfen bulunmuştur. 

Fatih Sultan Mehmed’in emri ile bu alana bir türbe ve yanına da bir cami yapılmıştır. 1458 yılında yapılan ilk cami istanbul büyük depreminde yıkılınca bugünkü camiye benzer olan yapı Sultan 3. Selim zamanında 1798-1800 tarihinde Uzun Hüseyin Efendi tarafından yapılmıştır. Cami son defa Sultan 2. Mahmud zamanında tamir ettirilmiştir..

Eyüb Sultan Türbesi

Eyüb Sultan Türbesi Eyüb Sultan Camisinin kuzey tarafında ve iç avlunun hemen önünde bulunmaktadır. Türbe Fatih Sultan Mehmed tarafından 1454-55 yılında inşa ettirilmiştir. Türbe, sekiz köşeli ve tek kubbesi vardır. Kesme taştan inşa edilmiştir. Kubbenin kasnağı yoktur. Cephe köşe kısımlarında kabartma sütunlar bulunmaktadır. Pencere dış kısımları mermerdir. Kapısının bulunduğu cephe haricinde diğerler cephelerde altlı üstlü iki pencere bulunmaktadır.

Kemerli kapısı mermer kaplamalı olup üzerine, ALLAH ve Muhammed isimleri yazılıdır. Bu isimlerin altına da kelime-i tevhid yazılmıştır. Türbenin iç tarafı alt pencerelerinin üst silmesine kadar mavi ve beyaz desenli çinilerle kaplanmıştır. Bu çinilerin üst tarafında türbeyi tamamen çevreleyen ve lacivert zemin üzerine celi yazılar ile donatılmış bir çini kuşağı bulunur. Bu kuşakta Besmele-i şerif ve Tevbe suresi’nin ayetleri hak edilmiştir.

Üst pencerelerin kubbe kilit noktasına kadar kalem işlemeleri ile süs yapılmıştır. Aynı zamanda kubbe ortasına güzel bir istif ile Ali imran Suresi’nin 193. ayet-i kerimesi yazılmıştır. Muhtemeldir ki bu yazı Fatih dönemine aittir. Pirinçten dökme olan ve döğme bezemeli olan alt pencere kapakları da Sultan 3. Selim tarafından yaptırılmıştır. Türbenin ortasında gümüş şebekeli bir parmaklık ile çevrili Hz. Halid Bin Zeyd Eyüb El Ensari’nin sandukası vardır.  Sandukanın üzeri siyah atlastan yapılmış ve sarı simle yazılmış”Kisve-i şerif” ile örtülmüştür. Bu kisve Sultan 2. Mahmud tarafından dönemim meşhur hattatı Mustafa Rakım Efendi’ye yazdırılmıştır.

Eyüp Sultan Türbesi İstanbul Avrupa Yakası’nda Eyüp ilçesinde bulunmaktadır. Tam adresi Merkez mahallesi camiyi kebir caddesindedir. Eyüp Sultan Cami haftanın her günü ve saati ibadete ve ziyarete açık olmakla beraber türbe 09.30- 16.00 saatleri arasında ziyaret edilebiliyor. Şimdi cami ve türbede bulunan kitabeleri inceleyelim.

Eyüb Sultan Caminde Bulunan Kitabeler

Eyüp Sultan Cami dış avludan cami avlusuna giriş kapısında bulunan kitabe ile başlayalım. Not: Resimleri üstüne tıklayarak büyütebilirsiniz. Kapı üzerinde bulunan bu kitabenin üzerinde Maşallah ve altında ise Nahl suresi 32. ayetinde geçen selamün ‘aleykümüdḣulûlcennete bimâ küntum ta’melûn(e) yani “Onlar ki Melekler onları pak ve asude olarak canlarını kabzederler selam size yapmış olduğunuz güzel işlerin mükafatı olarak girin cennete, çünkü çalışıyordunuz» derler yazmaktadır. ↓

Eyüp Sultan Caminin dış avludan cami avlusuna giriş kapısı üzerinde bulunan kitabede Hz. Ali’den nakledilen bir hadis yazılmıştır. Hadis ise  Lâ ilâhe illallâhül melikül hakkul mübînMuhammedün rasûlüllâhi sâdikul va’dil emîn yani Mülk sahibi Melik, hak ve varlığı birliği apaçık Mübin olan Allah’tan başka hiçbir ilah yoktur. Vaadinde sadık ve emin olan Muhammed (asm) Allah’ın Rasulüdür. 

Altında ise Nisa suresi 103. ayet hat ile yazılmıştır. Ayet innessalâte kânet ‘alâlmü/minîne kitâben mevgûtâ(n) Meali ise “Şüphe yok ki namaz, mü’minlerin üzerine muayyen vakitlerde farz kılınmıştır.” ↓

Caminin dış avlu orta kapı iç kısmında bulunan ayet kitabesinin üst kısmında maşallahü teala yazmaktadır. Alt kısmında ise Tövbe suresinini  18. ayeti olan “İnnemâ ya’muru mesâcida(A)llâhi men âmene bi(A)llâhi velyevmi-l-âḣiri” meali “”Allah’ın (secde edilen) mescidlerini, ancak Allah’a ve âhiret gününe iman eden […] kimseler imar eder.” yazmaktadır. ↓

Caminin dış avlu orta kapı dış kısmında bulunan ayet kitabesinin üst kısmında Maşallahü Teala alt kısmında ise İbni maceden rivayetle gelen bir hadisi şerif yazmaktadır. Mealen “Kim Allah rızasını talep ederek bir mescid inşa eder ise, Allah da ona Cennet’te bir ev inşa eder.” yazmaktadır. ↓

Türbenin dış avluya yan girişi dış cephesindeki yenileme kitabesi ile üzerinde bir tuğra bulunmaktadır. Tuğrada Selim Han bin Mustafa el-muzaffer daima yazmaktadır. Tamir kitabesinde şunlar yazmaktadır.

Zehi taat-ki ehl-i velâyet-kim bu beytullah, Mutâf-ı evleyâdır tâifi rehberde matbûb, Basiretmende-kerd sahasında iktihal etmek, Bakılsa farz-ı ayn olmuş ki müjgânın ider çârûb

Bulundukça kerametle münevver meşhed-i, Hâlid Ki hâlâ genc-i nakd-i rahmet-i hakk’dır o cây-ı hûb, Kapu açmış musalhna sala kılmışdı vaktinde, Cenâb-ı Hazret-i Fâtih yapub bir câm ‘i-i mergûb

Sevabın ana vakfetmekle kasd-ı intisab etmiş, Anınçündür olur bu ma’bed ol devletliye mensûb, Şefâthâhlıkda fi’l-i ceddin işleyüb şimdi, Şeh-i âli-himem tarz-ı kadimin kıldı nev-üslûb

Civarından Rıza-pazarı dükkânlar olub katdı, Keff-i sükkânlanna sayı verdi cümle zer-i mahbûb, Büyütdü niyyet-i pâkile tathir etdi havlusun, Derûnundan Binâ-yı nâbecâyı eyleyüb meslûb

Ebü’l-Feth-i cihanın çünkü tecdid etdi asarın, O Şahı Hakk idüb gâlib adûsun eylesün mağlûb, Surun” söyle târihin edayı arz idüb anda, Selim Hân ‘a du’â kıl oldu zibâ câmi-i Eyyûb 1215 (1800) ↓

Türbenin dış avluya yan girişi iç cephesinde ayet kitabesi bulunmaktadır. Ayetin üzerinde Maşallahü Teala yazarken ayet de ise Ve ennelmesâcide li(A)llâhi felâ ted’û me’a(A)llâhi ehadâ(n) meali Şüphe yok ki mescitler, Allah’ındır. O vakit Allah ile birlikte hiç bir şeye kulluk etmeyin.” yazmaktadır. ↓

Caminin dış avlusundaki kadınlar mescidine giriş kapısında bulunan ayet kitabesinde cin suresi 18 ayeti yer alır “Mescidler yalnız Allah’ındır. O halde Allah’ın yanına katarak hiçbir kimseye yalvarmayın.” ↓

Beybaba Sokağıdan Eyüb Sultan Camisine avlusuna giriş kapısında bulunan ayet kitabesinin üstünde Maşallahü Teala yazarken altınde ise Hicr suresinini 46. ayet olan Udḣulûhâ biselâmin âminîn(e) ayeti yazmaktadır. Meali “Onlara, girin oraya esenlikle (korkususzca), güven içinde” denilir. ↓

Eyüb Sultan Camisine avlusundan Beybaba Sokağına çıkış kapısında bir rivayette hadis olarak geçen Muhammedün rasûlüllâhi sâdikul va’dil emîn ibaresi yazmaktadır. Meali Emin ve vaadinde sadık olan Muhammed Allah’ın Resulüdür. Altında ise Ankebut suresi 45. ayeti içinde geçen innessalâte tenhâ ‘anilfahşâi velmunker(i) veleżikrullâhi ekber(u) yazmaktadır. Meali “Şüphe yok ki namaz hayasızlıktan ve kötülükten alıkoyar. Allah’ı anmak (zikretmek) elbette (ibadetlerin) en büyüğüdür.” ↓

Eyüb Sultan Caminin giriş kapısının en üstünde bir tuğra bulunmaktadır. Tuğrada Selim Han bin Mustafa elmuzaffer daima yazmaktadır. Altında ise 9 sıra halinde ve iki parça olarak hazırlanmış şu kitabe bulunmaktadır. 

Zehi münkad-ı emri gerdgar zılli Rabbani, Serefrazı cihandaranı asrın şahı devranı, Menarı nuru feşan Sultan Selim Hanı bülend ikbal, Bihin gülbank dahi eyledi pür cümle azanı

Güzini hüsrevanu kıblei şahanı ammdır, Tırazı mülketidir Yesribü Bathayı Yezdani, Cihanın nuhbesidir darı mülki saltanatdarı, Ki ashabı kiramın oldu hamuşgahı zişanı 

Hususa bukai dilcu ve mensubu EbuEyyub, Zarihi Halid bin Zeydi Ensariyi nürani, Odur rayetkeşi gazvü Alemdarı Resulillah, Anın darında şehinşahı kevneyn oldu mihmanı

Onuniçün beyti paki oldu berter arşı aʿladan, Hümayun meşhedi de öyledir derk et bu tarz anı, O medfendir tecelligahı envarı füyuzu sırr, O babı türbenin aḳṭabdır bişübhe derbanı 

Çü etdi feth kostantinyeyi Sultan Muhammed han, Sekizyüzle dahi elliyedinin salü ezmanı, O dem kabri Ebu Eyyübü kıldı Akşemseddin, Kerametle bu yerde gün gibi izharu rahşani

Güzarı şeş sinini fetihden ol fatihi belde, Mezarı nezdine olmuş zihi bu camiyi bani, Müruru vakit ile amma olup vehni kavi tari, Bu demde kıldı niyyet indirasa çar erkanı

Sütununda kıyama kalmayıp yarayı balagir, Rüküya ḳubbesi meyletdi buldu zaaf her yanı, Olup saffı serü samanı cümle müşrifi secde, Taḥiyyata kuudu eylemişti kasdı haytanı

Şehi alem edip bu camiyi hep hedm esasından, Nihade eyledi üssi nevin bünyadı umranı, Deruni camiyi havlisini tevsi ile kıldı, Buna sarf hasbeten-li’llāh emvalii firavanı

İlahi defteri a’malini ol şahı devranın, kılıp lebrizi ecr et nasr ile mesruru şadanı, kıraat eylesin arif bu tarihi musalliler, Selim Han yapdı aʿla mabedi Eyyüb Sultanı 1215 ↓

Caminin yan giriş bayanlar mescidi yanında bulunan ayet kitabesinde Zümer Suresi 73. ayeti olan selâmun aleykum tıbtüm fedhulûhâ hâlidîn(e) yazmaktadır. Meali “Selam size tertemiz oldunuz! Artık ebediyen kalıcı kimseler olmak üzere buraya (cennete) girin!” ↓

Cami avlusunda bulunan Danışman odası girişinin üst kısmında ayet kitabesinde Ankebut Suresi 69. ayet olan Velleżîne câhedû finâ lenehdiyennehüm sübülenâ veinnallâhe leme’almuhsinîn(e) yazmaktadır. Meali “Ama bizim uğrumuzda cihad edenler var ya, biz onları elbette yollarımıza eriştireceğiz. Hiç şüphe yok ki Allah, mutlaka iyilik yapanlarla beraberdir. ↓

Camide görevli olan imam’a ait olan odanın üstünde bulunan ayet kitabesinde Yunus suresinin 25. ayeti olan Vallâhü yed’û ilâ dârisselâmi yazmaktadır. Meali “Ve Allah selam (esenlik) yurduna davet eder.”

Biraz uzun bir yazı oldu ama elimizden geldiğince bu camide bulunan bütün kitableri inceledik. Nuruosmaniye Cami ve kitabelerini konusunu da okumak isterseniz linke tıklayabilirsiniz. Allah’a emanet olun vesselam.