Zamana bağlı olmadan kendi başına bir manası olan şahıs yada nesneye işaret eden kelimelere isim denilmektedir. İsimler müştak ve camid olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Müştak isimler mücerred ve mezid mastarlardan türetilirken, canid isimler ise bir kelimeden türemeyen kendisi kök halinde olan isimlerdir.
Çekim esaslı olan isimler 10 tane olup adları şöyledir.
1- İsm-i Fail
2- İsm-i Maful
3- Sıfat-ı Müşebbehe
4- Mübalağalı İsm-i Fail
5- İsm-i Tafdil
6- İsm-i Tasgir
7- İsm-i Mekan
8- İsm-i Zaman
9- İsm-i Alet
10- İsm-i Mensup
1-2 İsm-i Fail ve İsm-i Meful
Masdarı belirttiği işi yapan İsm-i Fail iken masdarın belirttiği işten etkilenen İsm-i Mefuldur. Örnek verecek olursak.
3- Sıfat-ı Müşebbehe
Varlıkların hususiyetlerini, keyfiyetlerini, hallerini, biçimlerini, miktarlarını, eksiklik yada çokluklarını tanımlayana kelimelerdir. Sıfatlar tek başların ekseriyetle isim olarak kullanılabilmektedir.
Hem sıfat hem isim olarak kullanılan ve isim olanlar Sıfat-ı Müşebbehe, Mübalağalı İsm-i Fail ve İsm-i Tafdildir.
Sıfat-ı Müşebbehe ism-i fail ile benzerlik gösterse de 3 noktada ayrılır. İsmi failler sonradan olan geçici hallleri ifade ederken Sıfat-ı Müşebbehe sonradan olmayan kalıcı yani sabit hali ifade ederler. İsm-i failler hem geçişli hem geçişsiz masdarlardan türerken Sıfat-ı Müşebbehe yalnız gçiçsiz olanlardan türer. Son olarak İsm-i failler kiyasi olarak her masdardan türerken Sıfat-ı Müşebbehe semaidir yani her masdardan olmaz.
Örneğin nutk konuşma bizlerde sürekli olmadağından sürekli konuşmadığımızdan ism-i fail olarak natık olur, doktorluk mesleği her daim olacağından sürekli olacağından ism-i fail yerine Sıfat-ı Müşebbehe kullanılır ve taabib yerine tabib olarak kullanılır.
Sıfat-ı Müşebbehenin çok vezinleri olmakla beraber en çok kullanılan 3 vezni vardır. Bunlar Fa’il, Fa’lan ve Ef’al vezinleridir.
4- Mübalağalı İsm-i Fail
İsm-i Fail cinsinden olup çokluk ve mübalağa (her daim ve fazlaca yapma) ifade ederler. Örneğin Allah’ın settar ismi çokça fazlaca günahları örten manasını taşır bu fazlaca olduğunda yani bir kere olmadığından ism-i fail olarak satir yerine mübalağalı ism-i fail olan settar kullanılır.
Aynı zamanda İsm-i mensub olarak bir mesleğe mensub olmayı ifade eder. Hattat, sarraf br Bakkal gibi. Çok fazla vezni olmakla beraber çokça kullanılan 3 veznini aşağıda gösteriyoruz. Bu vezinler Fa’al, Fa’ul ve Fe’il veznidir. Örnekleri aşağıdadır.
5- İsm-i Tafdil
İsm-i fail gibi olup bir sıfattır. İsm-i Tafdil ile anlatılmak istenilende ya da kıyaslanan şeye göre çokça olduğu fazlaca olduğu anlatılmak istenilir. İsm-i Tafdil Allahın isimleri noktasında kullanılırsa mutlak büyüklüğü ifade eder. Çokça kullanılan 2 vezni olup bunlar Ef’al ve Fu’la vezinleridir.
6- İsm-i Tasgir
Bir şeyin miktar olarak az olmasını veya küçük olmasını ifade eder. Küçültme isimlridir. Bir vezni vardır o da Fu’ayl veznidir.
7- İsm-i Mekan
Bir fiilin işin gerçekleştiği yerleri gösteren isimlere denilir. 3 tane vezni bulunmaktadır. Bunlar Mef’al, Mef’il, Mef’ale vezinleridir.
8- İsm-i Zaman
Bir fiilin işin gerçekleştiği zamanı gösteren isimlere denilir. İki tane vezni bulunmaktadır. Bunlar Mef’al, Mef’il vezinleridir.
9- İsm-i Alet
İsninde anlaşılacağı üzere alet ve edavat ifade eder. Geçişli masdarlardan yapılır. İki vezni vardır. Bunlar Mif’al, Mif’aal vezinleridir.
10- İsm-i Menbub
Aslında bir sıfat olmakla beraber isim manasında aile meslek mezhep din gibi nispet edildiği şeye mensubiyet ifade eder. Kelime sessiz ile bitiyorsa ye (ی) sesli ile bitiyorsa vi (وی) eki getirilerek elde edilir
